EISENACH of EISENBACH

Het geboortehuis van Johann Sebastian Bach

Een bezoek op 29 juni 2018

De grote Duitse componist Johann Sebastian Bach werd in 1685 in de stad Eisenach geboren, Hij woonde er tot zijn tiende levensjaar. In negen maanden tijd verloor hij in dat jaar zijn beide ouders, en werd toen ondergebracht in het gezin van zijn oudste broer. Hij zat in Eisenach op dezelfde Latijnse school als Maarten Luther twee eeuwen eerder, en zong net als hij in het koor van de Georgenkirche. En Eisenach wil dat weten ook, want er zijn meer steden die met de Bachveren willen pronken! Wij zijn vandaag in deze stad, en we lopen met onze stadsplattegrond van de Markt naar Frauenplan 2, want daar staat het geboortehuis van de meester, nu ingericht als Bachmuseum. HET Bachmuseum natuurlijk!

 

Om dat te duiden staat een bronzen standbeeld van Bach prominent op het pleintje voor de deur. We hebben kennelijk ons doel bereikt.Het beeld werd in 1884 op de Markt van Eisenach, voor de Georgenkirche, onthuld, ter gelegenheid van zijn 200e geboortedag. Het benodigde bedrag om het monument te bekostigen werd door een geldinzameling bijeengebracht - een soort crowdfunding zouden we nu zeggen. Veel prominente musici deden hier aan mee, zoals Clara Schumann, Frans Liszt en Hans von Bulow. De opdracht werd gegeven aan de beeldhouwer Adolf von Dondorf. In 1938 werd het beeld naar z'n huidige plek verplaatst, omdat het de militaire parades en massale burgerbijeenkomsten van het Derde Rijk in de weg stond! 

Elk jaar vindt hier op 31 maartJohann Sebastians geboortedag, de jaarlijkse Bachherdenking plaats. 

Het geboortehuis ziet er prachtig uit met z'n okergele kleur en z'n verschillend gekleurde dakpannen - maar het ziet er vooral groot uit. De kern van dit gebouw is een 15e eeuws vakwerkhuis. De hoge en brede deur doet mij denken aan een ingang voor een koets om de achtertuin te bereiken, maar misschien is dat mijn fantasie wel…. Mijn eerste gedachte is dan ook: kon vader Bach dit wel betalen! Hij had een goed betaalde baan als musicus, maar was zeker niet rijk. Toen hij op Johann Sebastians 10e jaar stierf (zijn vrouw was negen maanden eerder overleden) was er geen geld meer voor de opvoeding van de kinderen. 

Het geboortehuis is verbonden met een moderne aanbouw voor ontvangst van de bezoekers, de museumwinkel, toiletten, kantoor, restaurant en auditorium. Hier kopen wij tickets voor het museumbezoek, inclusief een miniconcert. Het is een heerlijk oud gebouw om te ontdekken, met allemaal kleine en grote kamers, ingericht met meubilair 'uit de tijd van', originele manuscripten, familiebijbels, het doopregister van Johann Sebastian, collecties barokke muziekinstrumenten, we zien kamertjes, gangen, nisjes, salons, mooie houten trappen.

De ruwe houten vloeren van de eerste verdieping laten zich bij elke stap horen. Een wc'tje, dat rechtstreeks alle uitwerpselen op een mestton in de tuin er onder afvoerde…. Kortom: je voelt de geest van de meester rondwaren. Maar nee, en daar was ik al bang voor, de geest van de meester waart hier helemaal niet rond. Schijnt hier ook niet rondgewaard te hebben, want historisch onderzoek wijst een straatje op een paar honderd meter afstand aan als de plaats waar het geboortehuis moet hebben gestaan - een stuk kleiner bovendien dan dit fraaie pand. Dat huis bestaat echter niet meer! 

Dit huis, dat al in 1907 werd ingericht als Bachhuis, was bijna hetzelfde lot beschoren, want internetfoto's uit 1944 laten een totaal geruïneerd huis zien, met uitgebrande ramen en deurposten, een verdwenen verdiepingsvloer en een weggeslagen dak - als gevolg van bombardementen in de Tweede Wereldoorlog. Slechts de buitenmuren bleven staan. Alle Bach-artefacten ging verloren, voor zover ze al niet in veiligheid gebracht waren. De hele woning is weer 'zo origineel mogelijk' in de oude staat teruggebracht - wat met talloze Duitse gebouwen is gebeurd na de vernietigingen van de oorlog. Ik vraag me daarom steeds vaker af of dit een 15e-eeuwse woning mag heten of 'dus' een 20e-eeuwse. Misschien meer een filosofisch of kunstzinnig vraagstuk.  

 

De prachtige muziek van Bach 'waart wel rond' in dit mooi gerestaureerde huis, en die kun je in een grote studiezaal beluisteren zoveel je wilt. Het miniconcertje is een muzikale verrassing in de grote salon van het huis. Onze gids bespeelt 4 instrumenten uit de tijd van Bach, waaronder een huisorgel uit 1745, een Boheems clavichord, en een spinet van Silbermann uit 1760. Hij speelt muziek van Bach natuurlijk, en niet onverdienstelijk! Dat willen we hier natuurlijk graag horen. 

Een Bachmuseum dus, veel meer dan een geboortehuis. Een huis 'dat herinneringen oproept aan'. En daar genieten wij vandaag met volle teugen van! Ik mag even een half uurtje wegmijmeren in het auditorium, en dan  gaat ons vakantieprogramma weer verder. Geen dag zonder Bach. Toch?!

We brengen nog even een bezoek aan de Evangelisch-Lutherse Georgenkirche in het centrum van Eisenach. Het huidige gebouw, een fraaie gotische hallenkerk, dateert uit 1515, maar een oorkonde uit 1186 spreekt al van een kerk op deze plaats. Maarten Luther preekte in het begin van 'zijn' Reformatie in deze kerk, toen hij op de vlucht was voor het gezag van de kerk - voor het eerst op 2 mei 1521, vier jaar na wat wij noemen het begin van de Reformatie. 

Johann Sebastian Bach werd in 1685 in deze kerk gedoopt, het prachtige doopvont staat nog steeds in de kerk. 

Georg Telemann was hier organist van 1708/1712. Het huidige barokorgel is uit 1719, dus daar heeft Telemann niet op kunnen spelen! 

Het interieur wordt gekenmerkt door de - maar liefst - drie balkons aan beide kanten over de totale lengte van het schip. De rijkversierde kansel is uit 1676, en de neobarokke toren werd in de periode 1899-1902 gebouwd. 

In de gevel is een echte Lutherse spreuk aangebracht: Een vaste burcht is onze God, een bekend lied (zowel tekst als muziek) van de grote kerkhervormer. Het is ook de naam van een religieuze cantate van J.S. Bach, gemaakt voor Hervormingsdag 31 oktober (mogelijk) 1740. 

Een standbeeld van de grote componist staat in de hal van de kerk. Zwart, maar de schoenneus is opvallend bronskleurig….. Veel mensen raken die kennelijk 'even' aan!