De Ontheemden

De Ontheemden

Een beeld van Albert Stewart 

Gouda, 18 september 2015

Vluchten kan niet meer, 'k zou niet weten waar 

Schuilen alleen nog wel, schuilen bij elkaar
Vluchten kan niet meer
Vluchten kan niet meer 

In het Goudse stadsdeel Vreewijk staat een groot en zwaar ogend bronzen sculptuur in een plantsoen langs de weg. Bijna iedereen gaat er gedachteloos aan voorbij, en de meeste mensen zullen de naam en de betekenis van het beeld niet kennen. Gouwenaars die hier weinig komen, weten meestal niet eens dat het er staat! Toch staat het er al langer dan de gemiddelde leeftijd van de wijkbewoners - en het beeld is actueler dan ooit!

Het is geen vrolijk, heldhaftig, expressief of kleurrijk beeld, geen beeld dus waar je ogen als het ware naar toe getrokken worden - sommige beelden hebben dat gewoon! Het heeft eerder iets beklemmends, iets zwaarmoedigs. Verstild en versteend verdriet, berusting, vermoeidheid en wanhoop.

Als je de wijk inrijdt, zie je alleen een abstracte, gebogen bronzen vorm, zonder herkenningspunten. Als je voor het beeld staat, zie je dat die bronzen vorm een geplooid kleed is, waar twee hoofden en een hand uitsteken. Daar wordt het aanschouwelijk, concreet en heel intiem. Een vrouw legt met gesloten ogen haar hoofd op de schouder van een man. Hij legt teder zijn hand op haar schouder. Ze lijken warmte, steun en bescherming bij elkaar te zoeken.

Het zou zomaar een beeld kunnen zijn dat in de afgelopen weken door een fotograaf ergens in Europa is gemaakt van twee van de honderdduizenden ontheemden die op weg zijn naar onze West-Europese landen. Mensen die vluchten naar veiligheid, voedsel, een slaapplaats, naar vriendelijke en troostende woorden, al worden die in een vreemde taal uitgesproken. Mensen ook, die hartstochtelijk zoeken naar vrijheid, naar een nieuw leven met nieuwe kansen in een nieuwe wereld. Ze hebben er alles uit hun oude, onzekere en onveilige wereld voor in de steek gelaten, en misschien wel hun hele bezit opgeofferd aan nietsschuwende mensenhandelaren. Ze zullen hun vaderland waarschijnlijk nooit terugzien.

Foto: Getty Images/AFP

En nu? Worden ze toch nog afgewezen misschien, na een lange, gevaarlijke en dodelijk vermoeiende vlucht? Tegengehouden door prikkeldraadhekken, mobiele eenheden aan de grenzen, soldaten zelfs? Teruggestuurd? Aan hun lot overgelaten? Is Europa dan toch 'te vol'? Hebben ze onze journaals gezien op hun mobieltjes, hebben ze onze Kamerdebatten gevolgd? Kunnen ze niet voldoen aan al onze verschillende, en steeds veranderende criteria, vastgelegd door bezorgde parlementariërs en raadsleden, die de hete adem van hun potentiële kiezers in de nek voelen?

In die onzekerheid kun je alleen nog maar schuilen bij elkaar, en hopen dat iemand zich jouw lot wil aantrekken. Gelukkig zien we daar ook heel veel van terug in diezelfde journaals en in diezelfde kamerdebatten, en zijn er veel vrijwilligers, die vanuit hun maatschappelijke betrokkenheid of hun geloof deze ontheemde medemensen willen helpen. Het is misschien ook helemaal niet toevallig dat het beeld aan de Dunantsingel staat, genoemd naar Henri Dunant, de oprichter van het Rode Kruis, en winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede in 1901! 

Geschiedenis van het beeld

Het beeld is gemaakt door de Amerikaanse beeldhouwer Albert Stewart (1900/1965). Hij gaf zijn kunstwerk de naam 'Displaced Persons' - de Ontheemden. De Nederlandse auteur Adriaan van der Veen ontdekte een kleiner exemplaar van het beeld in de studio van de beeldhouwer, die tevens leraar was aan het Claremont College in Los Angeles. Van der Veen schreef een artikel over het beeld Displaced Persons in de Nieuwe Rotterdamsche Courant. De Goudse burgemeester James las dat artikel, was enthousiast en alert, en wilde het beeld naar zijn stad halen. Uiteindelijk schonk Stewart zijn schepping aan Gouda, en werd het naar ons land verscheept. Op 18 juni 1964 werd 'De Ontheemden' door koningin Juliana onthuld (foto's ANP).